Junichirō Tanizaki - De brug der dromen. En andere verhalen.

Recensie door Tea van Lierop
Uitgeverij De Bezige Bij

Verhalen met een mysterieus en Oosters karakter

Voor mij ligt een kloeke verhalenbundel van een Japanse schrijver in een geweldig mooie uitvoering, gelezen en dichtgeslagen. Wat kun je zeggen over al de indrukken die de auteur heeft achtergelaten?

In een roman is er sprake van één of meerdere verhaallijnen naast elkaar, de spanning wordt opgebouwd, de lezer identificeert zich wel of niet langere tijd met het hoofdpersonage.

Deze verhalenbundel nodigt de lezer uit elke keer weer in een nieuw verhaal te duiken, gedwongen, want zo gaat dat met verhalen. Het lezen ervan vergt een ander ritme, met veel meer hoogte-en-dieptepunten.

Woord vooraf

Het uitgebreide Woord vooraf is een goede start. Vertaler Jos Vos heeft werk gemaakt van de beschrijving van het leven van Junichirō Tanizaki, hij schetst de tijd waarin hij leefde, maar vooral ook hoe Tanizaki aankeek tegen het Japan van die tijd. De invloeden van het Westen hielden Japan eind negentiende eeuw flink bezig en men wilde niets liever dan opgestuwd worden in de vaart der volkeren. Het verschil tussen stad en platteland was enorm en juist de dromerige sfeer die Tanizaki waarnam op het platteland, speelt een belangrijke rol in zijn verhalen.

De auteur was niet alleen maar de nostalgicus die droomt van het leven zoals het vroeger was, eigenlijk was hij vooruitstrevend en omarmde alles wat Westers was.

Thematiek

Na het lezen van de verhalen valt op dat een aantal thema's terugkomen, één ervan is de zoektocht naar de verdwenen moeder. In Smachten naar moeder (1919) loopt een jongetje van zeven jaar moederziel alleen in het donker over een plattelandsweggetje te zoeken naar zijn moeder. Hij heeft erg te doen met zichzelf, berooid van alle rijkdom die de familie tot kort daarvoor nog bezat, beklaagt hij nu zijn sjofele kleding en z'n lege maag.

Nadat hij wordt weggestuurd door bewoners van een klein huisje, loopt hij verder en komt terecht in een toestand die lijkt op een droom die hij onlangs had. Het landschap komt hem zo bekend voor! Het is een maanovergoten landschap, de verlatenheid overheerst, behalve zijn schaduw en hijzelf beweegt er niets:

‘Behalve mijn schaduw en ik bewoog er niets.‘‘Ik ben jouw dienaar niet; ik ben je vriend" scheen mijn schaduw te willen zeggen. "Er staat zo’n heerlijke maan dat ik het niet kon laten om daarvan te komen genieten. En omdat jij wel eenzaam zult zijn, ga ik met je mee."

Ik liep weer verder en telde de dennen, zoals ik daarnet de telegraafpalen had geteld. De afstand van mijn pad tot aan de branding was nu eens klein, dan weer wat groter. Soms slokten de golven zoveel strand op dat ze de dennenwortels dreigden te bereiken. Vanuit de verte leken ze op een witsatijnen laken; dichterbij bereikten ze een hoogte van een paar duim en bruisten als zeep in warm water. Dankzij de maan wierp ook zo’n paar duim keurig zijn schaduw op het strand. Ik vond het buitengewoon. Op een maannacht als deze zou zelfs de schaduw van een enkele naald zich duidelijk aftekenen.’

Na een ontmoeting met een vossin en een elegante, vrouwelijke verschijning wordt hij wakker op een kussen kletsnat van tranen.

Inspiratiebronnen

Een gulden dood gaat over Okamura, jeugdvriend van de verteller. Ze groeien samen op. Okamura kan iets minder goed leren dan de verteller, maar heeft puissant rijke ouders. De jongens ontwikkelen een hechte vriendschap, hierbij valt op dat Okamura er uitgesproken ideeën op nahoudt. Zo beweert hij dat kunst niet kan gedijen zonder het lichaam te eren, hij doet er alles aan zijn lichaam in conditie te houden. Ook lijdt hij aan praalzucht, in de loop van dit verhaal zien we waartoe deze zucht kan leiden.

Tanizaki liet zich met dit verhaal inspireren door Westerse 'decadente' auteurs als Joris-Karl Huysmans en Oscar Wilde. Van Edgar Allan Poe leende hij het basisgegeven (de schepping van ideale landschapsarchitectuur).

In Omtrent mijnheer Van de Groenheuvel (1926), een bizar verhaal over een fan van de beeldschone actrice Yurako, toont Tanizaki zijn fascinatie voor de artistieke waarde van de cinema. Dit nog vrij nieuwe medium had ook de aandacht getrokken van James Joyce, hij richtte in 1919 de eerste Ierse bioscoop op.

De rietsnijder

Hoezeer het heden verband houdt met het verleden wordt heel mooi vertolkt in De rietsnijder (1932). In dit prachtige verhaal komen schitterende landschapsbeschrijvingen, rijke historie, toneel en dromen bijeen.

'Op een zo eenzame avond wilde ik helemaal opgaan in de nevelsluier over het water, die mij leek te wenken vanuit de verte. Nochtans had Go-Toba geschreven: ‘Waarom dacht ik ooit dat avondschemer bij het najaar hoorde?’ – en inderdaad, als we nu eens in het voorjaar hadden gezeten, als er een scharlaken waas aan de voet van de heuvels had gehangen, en als er op de rivier­oevers, op de bergtoppen en in de valleien kersenbomen hadden gebloeid, wat zou het landschap dan aan warmte hebben gewonnen!’

Door met één voet in het verleden en de andere in het heden te staan verbindt de verteller twee tijden. Tanizaki roept in dit verhaal herinneringen op aan lange gedichten van Ezra Pound of T.S. Eliot. Net als alle grote modernisten gebruikt Tanizaki literatuur uit het verleden in een eigen hedendaagse stijl.

Conclusie

De brug der dromen maakt zijn belofte waar. De titel van de verhalenbundel draagt de naam van één van de verhalen en drukt daarmee een stempel op het boek. Een brug kan als symbool gezien worden tussen het heden en het verleden, net zoals de personages in de verhalen vaak kunnen terugverlangen naar iets wat ze zijn kwijtgeraakt. Het dromen, de droom is één van de motieven die regelmatig opduiken en juist deze dromerigheid doet recht aan de sfeer die Tanizaki weet op te roepen wanneer hij de lezer zijn prachtige verhalen presenteert.

De mystieke sfeer, onderwerpen die raken aan de diepste menselijke verlangens en soms grenzen overschrijden, menselijke verhoudingen waarvan het bestaan soms niet eens vermoed kan worden zijn een paar elementen die de lezer diep kunnen raken. Ik heb geen kritiekpunten ervaren bij het lezen van deze bijzondere verhalenbundel waarin het proza regelmatig poëtisch aandoet.

De auteur

Junichiro Tanizaki (1886-1965) is nog steeds een van de populairste literaire schrijvers van Japan. Zijn roman Stille sneeuwval wordt als een meesterwerk beschouwd. Zijn vroege werk wordt vergeleken met het oeuvre van Edgar Allan Poe. Zijn bekendste romans beschrijven de verrassende confrontatie van eeuwenoude Japanse tradities met een meer westerse levenswijze. (De Bezige Bij)

Titel: De brug de dromen. En andere verhalen

Auteur: Junichirō Tanizaki

Vertaler: Jos Vos
Uitgever: De Bezige Bij

ISBN: 9789023466383

Genre: Literaire fictie

Pag: 640

Verschenen: 2017