Haruki Murakami - De moord op Commendatore deel 1 & 2

Uitgeverij Atlas Contact                            

'Dit schilderij was voltooid in zijn onvoltooide staat'

De schepping van de ultieme verbeelding

Ongelooflijk met welk gevoel de lezer achter kan blijven na het lezen van de twee forse delen die samen De moord op Commendatore vormen. Natuurlijk is het fictie en natuurlijk bestaan de personages niet echt, maar creëerde Haruki Murakami ze zelf. Dit neemt niet weg dat de lezer de figuren duidelijk in beeld heeft en daardoor ook helemaal mee kan leven met wat ze doen, denken, voelen, hoe ze wonen, hoe het er ruikt of juist niet, wat er gegeten wordt, welke muziek er gedraaid wordt, welke kleding ze dragen, hoe ze seks ervaren en veel meer.

In de voor Murakami karakteristieke stijl krijgen de personages te maken met zaken die hun leven drastisch op hun kop zullen zetten. Zoals in al het werk van Murakami heeft in dit boek de ik-figuur, een portretschilder, te maken met blokkades. Zijn huwelijk is voorbij, het schilderen gaat niet lekker, hij voelt zich daarom  genoodzaakt zijn vertrouwde omgeving te verlaten. 

Proloog

Het komt voor dat het begin van een boek belangrijk is voor het verhaal, in dit geval was het herlezen van de proloog als het afmaken van een puzzel. Wanneer het hoofdpersonage terugkijkt op zijn turbulente periode, nadat hij zijn huis verlaten had, concludeert hij:

'Toch is het niet zo dat al mijn herinneringen op die manier lukraak van plaats veranderen en zomaar uitzetten of krimpen. In principe verliep mijn leven tot dan toe rustig en consistent, en ik functioneerde overwegend rationeel. Maar deze welbepaalde negen maanden kwam ik terecht in een chaotische situatie, die op geen enkele manier te verklaren valt. Die periode was in alle mogelijke betekenissen uitzonderlijk en ongewoon voor mij. Het was alsof ik tijdens een zwempartijtje midden in een kalme zee plotseling werd meegesleurd door een grote draaikolk, het onbekende in.'

Kenmerk

Dat onbekende en die vervreemding zijn precies de kenmerken die het lezen van al het werk van Murakami zo bijzonder maakt. 

‘Toen ik die bagage in de laadruimte van de auto had gestopt, ging ik terug naar de keuken, bracht water aan de kook in de ketel, zette thee met een zakje en ging aan tafel zitten om die op te drinken. Dat mocht ik nog wel doen, vond ik. Het was heel stil in de flat. Die stilte zorgde voor een vage zwaarte in de lucht. Het was alsof ik in mijn eentje op de bodem van de zee zat.’

Alles wat hij schrijft kan echt gebeurd zijn, hoewel het objectief gezien onmogelijk is, maar de manier waarop hij het beschrijft maakt dat het in zijn geval best kan, in elk geval ga je er als lezer helemaal in mee. Nu ook weer, het huis waarin hij terecht komt behoort toe aan een kunstschilder, Tomohiko Amada, die intussen elders vertoeft, omdat hij oud en vergeetachtig is. Het huis ligt tamelijk afgelegen op een berg en de buren wonen hemelsbreed niet ver van elkaar, maar door het onherbergzame gebied is het over de weg toch nog een aardig stukje rijden. Een geheimzinnig huis met een al even tot de verbeelding sprekende bewoner zijn het decor voor de typische Murakami-sfeer,

Eén van blokkades waar de ik-figuur mee geconfronteerd wordt is ontstaan in zijn jeugd. Een jonger zusje had een hartafwijking en stierf. Deze traumatisch gebeurtenis is nog niet verwerkt en valt in het boek samen met een herhaling van wat hij met het zusje beleefd heeft in de bergen.

Verdubbeling

Meerdere personages zijn op zoek naar een verloren gegaan deel van henzelf, ze zijn gespleten. Daarom is het ook niet vreemd dat contacten tussen wildvreemden zo natuurlijk verlopen, er is herkenning. De zonderlinge rijke man, meneer Menshiki, die in de witte villa tegenover hem woont, is op zoek naar een mogelijk familielid. Op het absurde af probeert hij in contact te komen met deze persoon. Deze persoon, Marie, is zelf ook op zoek. Haar moeder is jong gestorven en ze is obsessief met haar lichaam bezig. Door haar scherpe observatievermogen kan ze goed opschieten met de portretschilder.

Ook Yuzu, de vrouw van de ik-figuur is op zoek. Ze weet het nog niet, maar het ontbreekt haar aan iets. De situatie waarin zij terechtkomt zou normaal gesproken helemaal niet mogelijk zijn, maar in een Murakami wel.

Motieven

Behalve het zoeken naar het ontbrekende deel van zichzelf als hoofdthema, komen er, zoals gebruikelijk in Murakami's werk, een aantal motieven voor die zijn verhalen zo vertrouwd en herkenbaar maken. Zoals de kat, niet dat hij er een heeft in zijn berghuis, maar hij wordt wel veel 'aangehaald' en wat te denken van 'het oor', ook dit is één van zijn fascinaties. Deze keer zit er een ooruil op zolder. Echt heel bijzonder hoe prachtig deze uil meewerkt aan het verhaal, hij wordt bijna een stille getuige. De PUT! Waar hadden we die meer gezien? Er is ook nog een grot, die heeft eigenlijk dezelfde functie als de put, je komt er wel of niet meer uit. Is het een wedergeboorte? Mag je weer opnieuw beginnen in de hoop dat je nu wel 'heel' bent? Heb ik het nog helemaal niet gehad over de filosofische en mythologische (de rivier die overgestoken mag worden tegen betaling!) motieven, die ontbreken zoals gebruikelijk ook deze keer niet. En niet te vergeten de gewone zaken als eten, drinken, slapen en dromen:

'Ik pakte een deken, ging op de bank liggen en viel meteen in slaap. In mijn slaap had ik een korte droom. Het was een heel heldere, levendige droom. Maar ik kon me niet herinneren wat ik had gedroomd. Ik kon me alleen herinneren dat het een heel heldere en levendige droom was geweest. Het voelde niet zozeer als een droom, maar meer als een flard werkelijkheid die per ongeluk verdwaald was geraakt in mijn slaap. Toen ik wakker werd, was hij verdwenen als een snel, lenig dier op de vlucht, zonder een spoor na te laten.’

Schilderij

Hét karakteristieke in dit boek is de schilderkunst. Niet alleen het verstopte schilderij van de schilder die in Wenen geweest is, maar ook de schilderijen en portretten, die de ik-figuur moest schilderen, alsof hij gestuurd werd. De figuren uit het schilderij die allemaal een rol gaan spelen in het verhaal, maken het schouwspel! Dit is werkelijk meesterlijk gedaan en zorgt samen met het magische tempeltje, de put, het boeddhistische element voor spanning. Dat hiermee ook nog een belangrijk deel van de historie verbonden wordt met de schilder die naar Wenen ging, geeft een extra dimensie aan het verhaal.

‘Dit schilderij was voltooid in zijn onvoltooide staat. Zo onvolledig als zijn vorm was, bestond deze man hierin volledig. Het was syntactisch paradoxaal, maar het viel niet anders te verwoorden. En het leek of het beeld van deze verborgen man vanaf het doek aan mij, de maker ervan, een sterke gedachte over wilde brengen. Het probeerde mij iets te laten begrijpen. Maar ik begreep nog niet wat dat was. Ik voelde dat deze man leven bezat. Dat hij daadwerkelijk leefde en bewoog.’

Conclusie

Na het lezen blijf je als lezer achter met een leeg én een vol gevoel. Leeg omdat het boek, waarin je wekenlang ademloos mocht lezen, uit is en vol omdat je eindeloze bewondering hebt voor een auteur die dát voor elkaar kan krijgen.
Kort geleden las ik Murakami en het gespleten leven - Ype de Boer en hierdoor heb ik dit boek met andere ogen kunnen lezen. Het proces van transformatie en de daarmee gepaard gaande dynamiek wordt acceptabel en begrijpelijk wanneer je wilt en kunt inzien dat het leven op zich geleid wordt door beweging , verandering. Door de starheid los te laten en je mee te laten bewegen, wordt de mens steeds opnieuw geboren. 
Deze filosofische benadering van Murakami's werk vind ik een waardevolle aanvulling op het lezen en begrijpen. Je ziet ook dat het klopt, tenslotte komen de personages altijd anders terug in dezelfde wereld. 

Ten slotte wil ik nog even kwijt dat de droge humor in het boek goed gedoseerd is en dat ik de titels van de afzonderlijke delen erg goed gekozen vind: Een Idea verschijnt en Metaforen verschuiven.

De auteur

Haruki Murakami (1949) schreef onder andere de romans Norwegian Wood, Kafka op het strand, 1q84 en De kleurloze Tsukuru Tazaki en zijn pelgrimsjaren. Murakami’s werk wordt in meer dan veertig landen uitgegeven en is bekroond met meerdere prijzen, waaronder de Welt-Literaturpreis en de Hans Christian Andersen Literatuurprijs. Hij wordt regelmatig getipt als kandidaat voor de Nobelprijs. In 2016 verscheen de verhalenbundel Mannen zonder vrouw.

Titel: De Moord op Commendatore deel 1&2

Auteur: Haruki Murakami

Vertalers: Elbrich Fennema en Luk Van Haute

Uitgeverij: Atlas Contact

ISBN: 9789025452889

Pag.: 1036

Genre: vertaalde fictie

Verschenen: deze dubbele uitgave verschijnt op 14 maart 2018