Arjen van Veelen - Aantekeningen over het verplaatsen van obelisken

Recensie door Tea van Lierop

Uitgeverij De Bezige Bij

Journaal van de zoektocht naar een zielsverwant?

Inderdaad, met een vraagteken. 

Dit is geen reisverslag, geen dagboek, geen absoluut requiem, geen reis naar de klassieken, maar een zoektocht naar het leven na de dood. Het verhaal wordt verteld vanuit het naamloze ik-personage. Aanleiding is zijn plotseling overleden vriend Tomas. Deze vriend heeft hem een aantal jaren geleden genadeloos wakker geschud, zijn hele leven op z'n kop gezet en hem net zo hard weer laten vallen toen hij hem achterliet als 'weduwnaar', zo'n éénheid waren zij geworden.

Het verhaal wordt niet chronologisch verteld. Het begint wanneer hij in het vliegtuig zit naar Alexandrië om een aantal opdrachten te vervullen. Hij gaat op zoek naar de graftombe van Alexander de Grote, waarover hij een biografie wil schrijven en hij wil de boeken die Tomas schreef in de bibliotheek aldaar achterlaten.

Alexandrië blijkt toch wat minder poëtisch te zijn dan gedacht. Vergeleken bij de beelden die het antieke kaartje van de stad oproepen, is de aanblik van de stad een ijskoude douche. Nieuwbouwflats en pokkenherrie bepalen het straatbeeld en daar is ook meteen de eerste snapshot. Door het boek heen staan zwart-wit fotootjes ter illustratie van de triestheid. Het zijn amateuristische foto's en hun uitstraling is wanhoop, verlatenheid, eenzaamheid.

Tomas

Tomas uit het boek lijkt erg op Thomas Blondeau, een Vlaamse schrijver. De verteller leert Tomas kennen tijdens zijn studie klassieke talen en terwijl Tomas nooit op de colleges verschijnt weet hij precies hoe hij kan imponeren. Door te strooien met citaten van schrijvers, dichters en andere feiten laat hij de ander ineenkrimpen. Toch worden de twee gezworen vrienden, Tomas noemt hem 'kleintje'. In café Eigenzorg wordt gesproken, gezwegen en gedronken 'à la vôtre'. Tomas komt uit Vlaanderen, uit de Westhoek 'waar je Frankrijk ziet liggen'.

Het blijkt dat hij graag een loopje neemt met de waarheid en dat je niet alles moet geloven wat hij vertelt over zijn jeugd. Maakt hem wel tot een kleurrijk figuur. Ook zijn uiterlijk is opvallend, zo draagt hij altijd een zonnebril omdat hij als kind te veel zonlicht gehad heeft, hij werd geboren op de langste dag. Deze dag, over tien jaar, zal aangemerkt worden om een gelofte na te komen. Op die dag is Tomas er niet meer en moet de verteller alleen op pad.

Plaatsen

Hoeveel fantasie Tomas heeft blijkt wel wanneer ze met z'n oude Mercedes de wereld bezoeken. Noem een plaats waar dan ook en Tomas tovert uit de hoge hoed een redelijk bereikbare bestemming. Hij geeft een draai aan de officiële plek  om vervolgens een zinvolle trip te maken en ter plekke een piekervaring te maken van deze fantasie. Het idee is afkomstig van Walter Benjamin; je maakt met vijf willekeurige woorden een zo kort mogelijke, grammaticaal juiste zin. 

Wanneer je dit vertaalt naar driedimensionaal kun je plaatsnamen bedenken en ergens naartoe gaan, geniaal. De Basiliek van de Heiligen Agatha en Barbara in Oudenbosch is een getrouwe kopie van de Sint-Pieter in Rome. Verschillende plaatsen komen ook terug in het boek, behalve in Egypte en Nederland speelt het verhaal zich af in België en de VS. Deze wisselingen in plaats en tijd zorgen voor spanning in het verhaal.

Alexander de Grote 356 – 323 v.Chr.
Alexandrië

De zoektocht naar de graftombe van Alexander de Grote levert veel stof tot schrijven op. Aan de hand van Tripadviseur werkt hij bezienswaardigheden af. Tijdens de zoektocht naar de tombe wordt het zelfs een beetje spannend en mysterieus, wat is er waar en wat wist Stelios wat verder niemand wist? Ook bijzonder is de passage over Konstantinus Petrou Kaváfis (1863-1933) Een dichter die schreef over verborgenheden, in dit verband een toepasselijk thema, want hier in Alexandrië is de verteller op zoek naar verborgenheden en tijdens zijn studie klassieke talen werd hij geraakt door deze man.

'Maar misschien is het niet zoveel moeite,
Zoveel inspanning waard om mij te kennen,
Later-in een volmaakter samenleving-
Zal stellig iemand anders, zoals ik geschapen,
Verschijnen en handelen in vrijheid.'

Tomas kende deze dichter nog niet en na het lezen bekritiseert hij hem. Dat de vriendschap niet altijd pais en vree was blijkt uit de harde confrontatie tussen de twee. Tomas haalt keihard uit naar Kavaváfis, noemt hem pathetisch. Er moest hem iets dwarszitten, blijkbaar confronteerde de dichter hem met iets waarvoor zelf niet voor uit wilde komen. Tomas is de belezene en de verteller hobbelt erachteraan en moet zich in bochten wringen om mooi te vinden wat Tomas afkraakt, dat gaat uiteindelijk lukken.

Desolaat

De verteller is na de dood van zijn vriend verhuisd naar de VS en probeert zichzelf te resetten. Samen met Amy, de kat, besluit hij de omgeving te verkennen. Niet het volmaakte, maar juist het onvolmaakte trekt hem. De plek waar de miserabelen wonen wordt systematisch uitgekamd. Op zoek naar plaatsen waar hij sporen van Tomas zou kunnen vinden. Op begraafplaatsen scant hij de geboorte-en-sterfdata van de zerken, er liggen allemaal jonggestorvenen.

'Hier was rouw de natuurlijke toestand. En juist omdat de dood er gewoon was, leek die minder zwaar, een zuchtje, een schouderophalen, laconiek als een hartjesvormige heliumballon, een Halloweenversiering'

Conclusie

Na het lezen van het boek is het niet eenvoudig alle beelden die voorbijgekomen zijn direct op hun plek te krijgen, als ze al een eigen plek kunnen krijgen. De thematiek is complex, de journalistieke achtergrond van de auteur loopt stilletjes mee op de achtergrond en de invloed van sociale media wordt onder een vergrootglas gelegd, waardoor de lezer een spiegel voorgehouden krijgt.

Het boek bevat nogal wat citaten van schrijvers en dichters, er wordt geschreven over Alexander de Grote, over de oorsprong van de vuurtoren, over schilderijen, over obelisken natuurlijk en dat je die in diverse maten hebt etc. Kortom, een aanrader voor wie oog heeft voor een ontredderde man die wanhopig probeert de vriend die hij verloren heeft terug te vinden en de belofte in te lossen van de afspraak die ze samen maakten.

Titel: Aantekeningen over het verplaatsen van obelisken

Auteur: Arjen van Veelen

Pagina's: 272

ISBN: 9789023448600

Uitgeverij De Bezige Bij

Genre: Literaire fictie

Verschenen: 17-10-2017