vrijdag 29 september 2017

David Finkel - Thank you for your service


Beoordeling 4 sterren
Met dank aan Uitgeverij Karakter



‘Ik denk niet dat er ook maar iemand is teruggekeerd
zonder demonen waartegen gevochten moet worden,’


Een oorlog ná de oorlog

In tegenstelling tot de Engelstalige titel betreft dit een Nederlands geschreven boek.

Dit is een bijzonder indrukwekkend boek dat de aandacht verdient. Dit is géén oorlogsverhaal, maar een documentaire over de gevolgen voor de strijders die teruggekeerd zijn. Een keiharde realiteit en een verhaal dat het verdient om verteld te worden.

De cover zou misschien doen vermoeden dat het een mannenboek is, maar niets is minder waar. Mannen op weg naar oorlogsgebieden, onder hen soldaten die de verschrikkingen van een oorlog nog nooit van nabij hebben meegemaakt, maar ook soldaten die uit ervaring weten wat hen te wachten zal staan.

Dit is het verhaal van de ervaringsdeskundigen. De manhaftige mannen die het geluk hadden om terug te keren en als helden werden binnengehaald, maar worstelen met paradoxale gevoelens. De mannen keren terug uit een oorlog en zullen nóg een oorlog moeten voeren.
Posttraumatisch Stress Stoornis (PTSS) tengevolge van een angstaanjagende ervaring en Traumatisch Hersenletsel (THL) als gevolg van een zwaar accident van het hoofd. Beide met psychische schade als gevolg.

"En dan komen de onvermijdelijke gedachten. Die soldaten zijn gewond. Hij niet. Dat zijn gewonde soldaten, maar hij is zwak, een watje, een stuk stront. Hij houdt zich afzijdig. Hij praat met niemand. Hij ziet niet dat hij zich net zo gedraagt als de gewonden".

Eén van de hoofdpersonen

Adam Schumann is teruggekeerd, maar voelt zich schuldig aan de dood van een collega. Deze is in de plaats van Adam op een missie gegaan, waarbij hij werd gedood.
Een andere ervaring die hem parten speelt is dat hij nog steeds het bloed van een andere collega in zijn mond proeft, nadat hij hem gewond op zijn rug had genomen om hem in veiligheid te brengen.

Nadat hij ogenschijnlijk gezond van lijf en leden is teruggekeerd van een missie begint voor hem een nieuwe ellendige ervaring - zijn eigen strijd.

"Hij gelooft niet dat er iets mis is met hem. Dat is een deel van het probleem. Hij staart naar zijn spiegelbeeld en doet alsof hij niet ziet hoe rood zijn ogen zijn. Hij weet alleen dat hij zich schaamt voor het feit dat hij er nog steeds twee heeft en neemt de inventaris op. Twee ogen, twee oren, twee armen, twee benen, twee handen, twee voeten. Er ontbreekt niets. Symmetrisch, zoals altijd. Geen kogelgaten bedekt door littekenweefsel. Geen huidtransplantaties over bomletsel. Zelfs geen smetje op de tatoeage op zijn rechteronderarm, die hij tussen twee missies in liet zetten als bewijs van zijn eeuwigdurende liefde: de naam Saskia, gevormd door harkpoppetjes in verschillende seksstandjes. Zijn lichaam is intact, dus hoe kan hij dan gewond zijn? Het antwoord moet luiden dat hij dat niet is. Maar waarom is hij dan naar huis gestuurd met een ernstige vorm van PTSS als diagnose? Het antwoord moet luiden dat hij zwak is".

Behandeling en miljoenenindustrie

Twee miljoen Amerikanen werden naar Afghanistan en Irak uitgezonden. Onderzoek heeft uitgewezen dat 20 tot 30% lijdt aan PTSS of THL.
Symptomen: angstaanvallen, extreme waakzaamheid, woede, wanhoop, schuldgevoelens, agressie, somberheid, lusteloosheid, onverschilligheid, slapeloosheid, nachtmerries. Werkloosheid en suicide(-pogingen) zijn schering en inslag. Op een bepaald moment bleek het aantal suïcides hoger dan dat er gesneuvelden waren.

Veteranen aarzelen om hulp in te schakelen uit angst voor een stigma.
De nazorg en behandeling hiervan werd een miljoenenindustrie. Hulpverlenende instanties zijn nog altijd op zoek naar een passende therapie. Ze weten het zelf ook niet........

Het thuisfront

Een andere, vaak vergeten groep slachtoffers bestaat uit de naasten die thuis zijn gebleven en vaak lang uitkijken naar het moment dat hun geliefde terugkeert uit de oorlog. Iedereen is blij, maar dan moet de verwerking nog beginnen. Zij lijden uiteindelijk óók onder de gevolgen van de oorlog.

Conclusie

Het moge duidelijk zijn dat de gemiddelde Amerikaan zeer trouw is aan vlag en volkslied en in die zin nationalistisch genoemd kan worden, "God bless America", maar de auteur is er heel goed in geslaagd om een zo objectief mogelijk boek te schrijven. De verhalen die zijn opgenomen zijn écht, zelfs intiem!
Van de personen die hun pijnlijke bijdrage hebben verleend, zijn foto's te vinden in het boek.
Een zeer lezenswaardig verhaal en een eye-opener.
Van dit werk is een film gemaakt. De Nederlandse première is op 23-11-2017.

De auteur


David Finkel (1955) is een Amerikaans journalist. In 2006 heeft hij de Pulitzerprijs gewonnen voor zijn werk bij The Washington Post.
De auteur heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar de gevolgen en behandeling van PTSS en THL als gevolg van de strijd van soldaten in een oorlog. Hij heeft persoonlijk contact gehad met een aantal veteranen en heeft ze ook gevolgd. Met dit boek heeft hij willen laten zien hoe dit leeft bij hen.

Thank you for your service
Auteur: David Finkel
Nederlandstalig
Categorie: Non-fictie
Pagina's: 288
ISBN: 9789045213736
Uitgeverij Karakter
Verschenen: juni 2017

donderdag 28 september 2017

Stefan Zweig - Schaaknovelle



Gastrecensie Roosje
Beoordeling 4 sterren
Uitgeverij Athenaeum-Polak & Van Gennep



SCHAKEN TEGEN DE DOOD


Drie verhalen, vier mannen

In deze novelle ontmoeten vier mannen elkaar; hun gemeenschappelijke passie geldt het schaakspel. Drie verhalen vinden hun weg naar de lezer in dit korte bestek van 88 pagina’s.
De naamloze verteller van deze novelle reist met een grote oceaanstomer van New York naar Buenos Aires. Wereldkampioen schaken Mirko Czentovic komt onder zijn aandacht: een eigenaardig persoon met een ‘komeetachtige’ loopbaan op schaakgebied. Een zeer wonderlijk iemand, ‘...dit bijzonder specimen van intellectuele eensporigheid...’ (p.15):

Want Czentovics intellectuele vermogen leken hem een dergelijk schitterende carrière op geen enkele manier in het vooruitzicht te stellen. Algauw lekte het geheim uit, dat deze schaakmeester in zijn privéleven niet in staat was in welke taal dan ook een zin zonder spelfouten te schrijven, en zoals een van zijn geëerde collega’s verbitterd spotte: ‘Zijn gebrek aan ontwikkeling was op alle terreinen universeel.’’ (p. 6).

Het levensverhaal van Czentovic doet de naamloze verteller ons uit de doeken: hoe zijn schaaktalent per ongeluk ontdekt wordt en hoe hij dat talent verder ontwikkeld heeft. Hij is een geweldige speler maar hij heeft een groot gebrek: hij kan niet blind schaken: hij kent geen enkel spel uit zijn hoofd. Dat is voor een goed schaker zeer ongewoon. Dit is het eerste verhaal.

Een derde figuur is de Schot McConnor. Deze biedt de schaakgrootmeester geld om een partij te mogen spelen, met zijn drieën. Het tweetal matige schakers verliest als vanzelfsprekend de eerste partij. Revanche wil Czentovic hun wel geven tegen de betaling van wederom een flinke som geld. In deze partij krijgt het tweetal hulp van een - uiterst beminnelijke - vierde man, die evenals de verteller anoniem blijft en dr. B genoemd wordt; hij stamt uit een aanzienlijk Oudoostenrijke familie. Dat helpen doet dr. B zo goed dat Czentovic remise aanbiedt. Bovendien wil hij nog een derde, beslissende, partij spelen. McConnor wil dat de anonieme schaker het in zijn eentje opneemt tegen Czentovic.

De vierde man protesteert heftig:

‘Dat is volstrekt uitgesloten... ik kom helemaal niet in aanmerking... ik heb in geen twintig, nee, vijfentwintig jaar aan een schaakbord gezeten... en ik zie nu pas, hoe onbehoorlijk ik me heb gedragen, door me zonder uw toestemming in het spel te mengen...’ (p.34)

Dit verhaal van de schaakpartijen met Czentovic is het tweede verhaal in de novelle.

Het derde verhaal is dat wat de vierde man aan de naamloze verteller vertelt wanneer de laatste hem probeert over te halen de derde en beslissende partij tegen Czentovic te spelen. Net als Czentovic is dr. B. een wonderlijke en wereldvreemde schaker. Hij is niet op de hoogte van de huidige stand van de schaakzaken. Hij had voor het laatst geschaakt tijdens zijn gymnasiumjaren en schaken heeft hem verder nooit geïnteresseerd. Toch zegt hij:

‘Veel met schaken beziggehouden! God weet dat ik dat wel mag zeggen, dat ik me veel met schaken heb beziggehouden. Maar dat gebeurde onder speciale, ja volkomen unieke omstandigheden. Dat was een tamelijk gecompliceerde geschiedenis, die misschien wel zou kunnen gelden als kleine bijdrage tot onze dierbare grootse tijd. Als u een halfuur heeft...’’ (p.39)....

.....dan zal hij dit evenzeer wonderlijke verhaal vertellen, dat zich voordeed tijdens zijn gevangenschap en ondervraging door de Gestapo.

Spoileren of niet?

Op dit punt aarzel ik of ik nu dat wonderlijke en paranoïde verhaal van de gevangen dr. B moet gaan vertellen. Maar dat ga ik niet doen, want ik wil het plezier van toekomstige lezers niet vergallen. Wat ik nog wel kan zeggen dat dr. B onder ongewone omstandigheden een schaakpartij van de Dood, in de gedaante van de Gestapo, won. Daarmee werd zijn leven gespaard maar de tol die hij  moest betalen was hoog.

Verschillende schaakspelers

Drie verhalen over het schaakspel in een kleine novelle. En twee heel bijzondere schakers, die elkaars volstrekte tegendeel zijn. De een is een uiterst simpele bijna eendimensionale mens; de ander een uiterst gecompliceerd mens, op het paranoïde af.

De verteller is het hechtmiddel tussen de verschillende verhalen en de verschillende mensen. Verhalen met diepte en verschillende lagen.

Stijl

Ik kan er niet precies de vinger opleggen en ik weet niet of het door de vertaler komt of dat Zweigs Duits zo is, maar ik vind de schrijfstijl een beetje stroef. Ik moest vaak een alinea nog eens overlezen voor ik goed doorhad wat er nu stond. Misschien is de vertaling een beetje vormelijk? Als ik de stijl van deze novelle bijvoorbeeld vergelijk met de uiterst elegante en soepele zinnen van Thomas Mann in De Buddenbrooks,  dan is dat echt een wereld van verschil. Dan geef mij maar Thomas Mann!

Maar de structuur van deze korte novelle en het aantal curieuze zaken dat verhaald wordt zijn fenomenaal: een échte klassieker is deze Schaaknovelle van Stefan Zweig!

De auteur

Stefan Zweig (Wenen, 28 november 1881Petrópolis (bij Rio de Janeiro), Brazilië, 22 februari 1942) werd in een welgestelde Joodse familie geboren. De familie was niet religieus en Stefan Zweig noemde zich later een "Jood door toeval". Al tijdens zijn studie gaf hij gedichten uit die de invloed van Rainer Maria Rilke en Hugo von Hofmannsthal laten zien. In 1904 verscheen zijn eerste novelle, het genre waarmee hij zijn grootste roem zou verwerven.
Die Welt von Gestern, de kort voor zijn zelfmoord geschreven autobiografie van Stefan Zweig, wordt vandaag de dag gezien als een van de meest treffende en best geschreven tijdsbeelden van de periode 1900-1940.

Auteur: Stefan Zweig
Titel: Schaaknovelle
Oorspronkelijke titel: Schachnovelle
Vetaald door: Willem van Toorn
Pagina's: 88
ISBN13 9789025308056
Uitgever: Athenaeum-Polak & Van Gennep
Verschijningsdatum: juni 2017

woensdag 27 september 2017

Steve Tolz-Moeras

Beoordeling 5 sterren  
Uitgeverij Atlas Contact  
  
  
  
'Marathon in wervelend proza' 
  
  
  

 
In dit boek staat zo ontzettend veel samengepakt dat het bijna onmogelijk is een recensie te schrijven zonder een flink aantal aspecten onderbelicht te laten, het zij zo.  
Het boek gaat over twee vrienden, Aldo en Liam. Zij leren elkaar kennen op school, Zetland High, ontdekken gemeenschappelijkheden en krijgen een levenslange klik.  
Geen gewone levens, geen gewone mensen en geen gewone vriendschap.  
Het probleem is Aldo, hij heeft de pech altijd de verkeerde keuzes te maken met vaak catastrofale gevolgen. Dit is koren op de molen van Liam, hij is schrijver en had net behoefte aan een onderwerp voor een nieuw boek.  
  
Opbouw 
  
Het verhaal is niet chronologisch opgebouwd, er zitten flink wat tijdsprongen in en de lezer zal goed bij de les moeten blijven om te kunnen volgen, voeg daarbij de vele moeilijke woorden en ellenlange opsommingen en je zou denken dat het geen leuk boek zou zijn.  
Het tegendeel is waar; de manier waarop Steve Toltz dit verhaal vertelt is zinderend, inspirerend, bont en intens. Het boek zou ook humor bevatten, vond ik minder aanwezig. Wel tragiek, zelfspot en onwaarschijnlijk leed. De schrijfstijl is licht, de meest gruwelijke beschrijvingen kunnen daardoor wat makkelijker doordringen tot de lezer.   
  
'Aldo tegen Mimi: " Ik ben een sukkel met hersens. Dat is de ergste soort. Sukkels met hersens worden krankzinnigen met zelfkennis"  

Thematiek 
  
De leidraad van het verhaal is inspiratie en direct daarmee in verband de rol van Aldo: is hij muze of niet? Dit thema loopt door het hele boek en de personen waarmee Aldo in aanraking komt lijken stuivertje te wisselen met de rol van muze: soms is Aldo de muze voor hen en vice versa. Tweede thema is de vermeende onsterfelijkheid van Aldo.  
Door het boek heen staan talloze verwijzingen naar godsdienstige stromingen, mythologie, filosofen, dichters, auteurs, psycho-analytici, dit maakt het boek extra interessant.  
  
De plaatsen van handeling zijn ook heel bijzonder, zo heeft Aldo een tijd gewoond op een rots, hij is daar op een surfplank heen gegaan en wilde niet meer weg, zijn rolstoel had hij bij zich.   
Een gesprek tussen Aldo en Liam:  
  
Enfin, toen we elkaar net leerden kennen was ik diepgelovig, weet je nog?   
'Je geloofde in Apollo'  
'Men wil alleen dat je gelovig bent, er is ook al een God voor je uitgezocht'  
'Dat was geen religie, dat was mythologie.'  
'Ja, dat is het nu. In het verleden was het wel degelijk een religie. Soms denk ik terug aan de tijd dat de goden van de Olympus afdaalden en zich met de mensen bemoeiden. Misschien hebben zij mijn ongeluk wel veroorzaakt'  
  
Deze passage toont aan hoe de mensen om hem heen bleven volharden in de steun aan Aldo en ook hoe hij bleef werken aan zijn ideeën om het zoveelste gat in de markt te ontdekken.  
  
Conclusie  
  
Kortom, een boek om lang over te doen, na te denken, van te genieten en te herlezen. Geen eenvoudig te lezen roman, er zit ook nog een autobiografisch element in het verhaal, de auteur heeft zelf tijdelijk gebruik moeten maken van een rolstoel.  
  
  

 
  
  
  
Auteur: Steve Tolz 
Categorie: Vertaalde fictie  
Vertaald door: Anne Jongeling  
Pagina's: 464   
Uitgeverij: Atlas Contact  
ISBN:9789025447946   
Verschenen: September 2016